WARSZTATY BIBLIOTEKARSKIE NUMER 3/4(19/20), GRUDZIEŃ 2006PoprzedniNastępny

 

Serwis BPP | Warsztaty Bibliotekarskie | 2006 nr 3/4 | Bełchatów i region ...

Sylwia Madalińska
nauczyciel bibliotekarz Biblioteki Pedagogicznej w Piotrkowie Trybunalskim

 
  Bełchatów i region bełchatowski w beletrystyce  
     
 

     Edukacja regionalna zajmuje we współczesnej szkole coraz ważniejsze miejsce. Coraz więcej istnieje baz danych, stron internetowych i pomocy naukowych o tej tematyce. Przypuszczam jednak, że krótki przegląd beletrystyki o tematyce związanej z regionem bełchatowskim będzie cenną i przydatną dla nauczycieli nowością. Może warto przynajmniej w drobnych fragmentach zapoznać z tymi utworami naszą młodzież. Pozycje te są dziś stosunkowo mało dostępne dla publiczności czytającej, jednak na pewno można je wszystkie znaleźć w zbiorach biblioteka regionalnych powiatu bełchatowskiego.

1. APOLONIUSZ ZAWILSKI: Opowieść o sprzedanym mieście. - Warszawa : "Nasza Księgarnia", 1969
Nazwisko Apoloniusza Zawilskiego (1912-2004) bełchatowianie na ogół "kojarzą", gdyż jest on od trzynastu lat Honorowym Obywatelem naszego miasta. Całe pokolenia uczniów przygotowują się do lekcji dzięki jego opracowaniom o Bełchatowie: "Bełchatów i jego historyczne awanse" (dziś - absolutny biały kruk) i "Księga o Bełchatowie". Znany jest także jako autor licznych reportaży, powieści i książek popularnonaukowych o czasach II wojny światowej.
W powieści historycznej "Opowieść o sprzedanym mieście" (a to miasto - to oczywiście Bełchatów) pokusił się o odtworzenie zbeletryzowanych losów dziedzica Edwarda Kaczkowskiego, którego władza pozbawia majątku za udział w powstaniu styczniowym. Kaczkowscy zaangażowali się w dostarczanie powstańcom uzbrojenia, umundurowania i pomocy finansowej. Z tymi wydarzeniami wiąże się również czasowa utrata praw miejskich.
Powieść jest kopalnią wiedzy o realiach codziennego życia w XIX-wiecznym Bełchatowie. W świadomości wielu napływowych bełchatowian historia miasta zaczyna się tak naprawdę 30-40 lat temu. Warto dzięki tej jedynej w swoim rodzaju książce uświadomić sobie, że gród nad Rakówką istniał już wcześniej i że działy się w nim wielkie sprawy.

2. JAN BĄBIŃSKI : Dobrze wyceniony. - Warszawa : Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1978
Autor książki urodził się w 1923 roku w Łodzi. Całe życie pracował jako dziennikarz łódzkiej prasy i radia. W latach 70. wydał kilka zbiorów reportaży i powieść. W 1995 roku napisał znaną i popularną książkę "Wielcy zbrodniarze stulecia".
"Dobrze wyceniony" - to zbiór 11 obyczajowych opowiadań. Ich akcja rozgrywa się w podbełchatowskich wsiach i miasteczkach zagrożonych "pochłonięciem" przez odkrywkę kopalni. Autor odnotowuje gwałtowny rozwój sennej mieściny, jaką był Bełchatów; zmiany realiów codziennego życia, tzw. "awans społeczny" wielu osób. Opowiadania nie są ani trochę propagandowe - na pierwszy plan wysuwają się psychologiczne przeżycia bohaterów, pojawiają się również wątki miłosne. Czyta się również dzisiaj - bardzo dobrze.

3. JERZY URBANKIEWICZ : Złotook. - Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1978
Podpułkownik Jerzy Urbankiewicz (1915-2004) - to postać niezwykle barwna, o życiorysie, którym można by obdzielić kilku "ciekawych ludzi". Odznaczony Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Walecznych , był rotmistrzem 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich, dowódcą egzekutywy Kedywu Okręgu Wileńskiego AK, więźniem obozu sowieckiego w Workucie. Był cenionym dziennikarzem i pisarzem (zaczął pisać książki jako człowiek ponad 50-letni) - autorem ok. 20 powieści, w tym wielu o tematyce wojskowej. W latach 70. pracował w "Dzienniku Łódzkim", a w następnych był stałym felietonistą tej gazety. Do ostatnich chwil tak długiego życia niezwykle aktywny fizycznie i intelektualnie. Naprawdę warto zajrzeć na jego stronę internetową http://jerzyurbankiewicz.mee.pl.
W "Złotooku" łódzki dziennikarz Rafał, alter ego autora, otrzymuje list od dawnych przyjaciół, małżeństwa geologów. Wywołuje to falę wspomnień sprzed kilkunastu lat, a więc z roku 1961, kiedy to Rafał wybrał się z przyjaciółką na wielką wakacyjną wyprawę rowerową w nieznane, w celu, jak mówi bohater: "stworzenia reportażu-giganta, wykorzystania urlopu i omotania Marylki siecią - że się tak wyrażę - mojego erotyzmu". W tym zdaniu zawiera się streszczenie dalszych przygód pary. Docierają w pobliże wsi Piaski pod Bełchatowem, gdzie pełną parą kręcą się wielkie poszukiwania geologiczne. Czy wiele osób pamięta i wie, że tak naprawdę poszukiwano tu ropy naftowej?
Talent Urbankiewicza sprawia, że książkę czyta się dzisiaj z prawdziwą przyjemnością. Jest napisana nowocześnie, lekko, a przy tym, mimo iż jest powieścią, "przemyca" liczne informacje reporterskie o pierwszych latach "wielkich zmian" pod Bełchatowem.
Książką tego samego autora będącą swego rodzaju uzupełnieniem tematu jest kiążka - reportaż "Śledztwo w sprawie Geo-2a". Już na pierwszej stronie tekstu spotykamy postać 6-letniego Maćka Kuszneruka, obecnie znanego działacza Stowarzyszenia "Zgrzyt" popularyzującego turystykę rowerową i krajoznawstwo regionalne, osobę znaną chyba wszystkim bełchatowianom.

4. RYSZARD BINKOWSKI : Eksmisja. - Łódź : Wydawnictwo Łódzkie, 1985
Ryszard Binkowski (1940- ) znany jako autor wielu popularnych powieści sensacyjnych i scenarzysta, jest pabianiczaninem i w ostatnich latach również dziennikarzem pabianickiej prasy. "Eksmisja" - to powieść, której tytuł mówi sam za siebie. W podbełchatowskiej wsi, skazanej na zagładę przez rozwijający się przemysł i pełznącą w jej kierunku odkrywkę, życie już nie może toczyć się jak gdyby nigdy nic. Mimo to jednak miłość, obyczajowe ciekawostki, a nawet wątek kryminalny obecne są w tej książce opisującej życie ludzi "dotkniętych cywilizacyjnym wstrząsem". Akcja powieści rozgrywa się m.in. w bełchatowskiej restauracji "Jubilatka". Stołują się w niej zresztą również bohaterowie Urbankiewicza. Rodowici bełchatowianie na pewno bezbłędnie potrafią wskazać, gdzie się ona mieściła.

5. ZBIGNIEW BOROWSKI : Przeciwnik ustroju i inne opowiadania. - Bełchatów : "Wild Rose", 1997
W ostatnich latach, "po upadku poprzedniego ustroju" ta książka jest ewenementem. Mimo tak dobrych tradycji literackich nikt nie pokusił się o opisanie w zbeletryzowanej formie losów Bełchatowa w latach 80. i 90. Zrobił to dopiero bełchatowski dziennikarz i organizator kultury, Zbigniew Borowski. Redaktor naczelny nieodżałowanego lokalnego pisma kulturalnego "Szansa i Ty" zamieszczał często swoje krótkie formy prozatorskie na łamach prasy. Jego utwory charakteryzuje rubaszny humor, cięta ironia, celne obserwacje obyczajowe. Takich też jest 18 króciutkich opowiadań pomieszczonych w tomie "Przeciwnik ustroju". Autor poczyna sobie dość odważnie, umiejscawiając przygody swoich bohaterów, zwykłych bełchatowian, w bardzo ściśle określonych miejscach i punktach miasta. Wymienia też nazwiska autentycznych bełchatowian. Któż bowiem w tym mieście nie zna dyrektora liceum T. Markiewicza, Tadeusza Rozpary, któż nie wie, gdzie przy wiadukcie znajduje się bar "Rybka" czy popularna przed kilkunastu laty restauracja "Czardasz". Od wydania książki mija dekada i sytuacja wygląda tak, że aż się prosi, aby autor zaprezentował czytelnikom kolejny tom opowiadań. Jego szuflada, jak się dowiedziałam, nie jest pusta! Już na okładce "Przeciwnika ustroju" Borowski zapowiada następną książkę, która jak dotąd nie została wydana. Pisarz przebywa obecnie z dala od rodzinnego miasta; nadal zajmuje się pracą dziennikarską, choć w tytule niewiele mającym wspólnego z literaturą piękną. Być może jednak w najbliższym czasie zmobilizuje się i udostępni czytelnikom swoje nowe opowiadania, czego bardzo jemu i sobie życzę.

    Poza nadzieją na powyższe - z moich informacji wynika, że nie zanosi się na to, aby zamieszczona tu lista w najbliższym czasie się wydłużyła. Lokalni - nieliczni - prozaicy nie kuszą się o poruszanie tematyki bełchatowskiej. Jeśli już, to powstają ciekawe reportaże prasowe, felietony (np. A Dębkowskiego).
    Jeszcze skromniej wygląda prezentacja miasta nad Rakówką w utworach poetyckich. Pomimo prężnie działającego tu od początku lat 90. środowiska poetyckiego, tematyka wierszy sporadycznie zahacza o uroki miasta. Najobszerniej opisywała Bełchatów (nawet w kilkunastu utworach) ludowa poetka Irena Kryszczak (1914-2005). Jej poezja przez niemal całe życie funkcjonowała prawie wyłącznie jako "żywe słowo" w czasie licznych publicznych prezentacji w wykonaniu samej autorki, aktywnie działającej społecznie. W latach 90. gwoli udokumentowania tej twórczości Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna wykonała techniką ksero dwa zbiory wierszy Ireny Kryszczak w kilkudziesięciu egzemplarzach każdy. Wiersze te mają dziś nie tyle wysoką wartość literacką, co dokumentalną i historyczną.
    Pojedyncze utwory, każdy z nich zatytułowany "Bełchatów", znajdują się w dorobku jeszcze dwojga poetów. Czesława Politańska, autorka z Kutna, opublikowała ten wiersz w tomiku "Kamień próby" z roku 1994. Utwór Rafała Orlewskiego, wybitnego pisarza i poety z Piotrkowa Trybunalskiego, został zamieszczony w jednym z numerów tygodnika "Bełchatowski Tydzień" w 1996 roku. Nie posiadam, niestety, informacji, z jakiego źródła pochodził ów wiersz i czy jeszcze gdzieś indziej został wydrukowany.

            
 
 

 

Bełchatów i region bełchatowski w beletrystyce / Sylwia Madalińska // W: Warsztaty Bibliotekarskie [Dokument elektroniczny] / red. nacz. Wiesława Olczykowska. - Czasopismo elektroniczne. - Nr 3-4/2006 (19/20) grudzień. - Piotrków Trybunalski : Biblioteka Pedagogiczna, 2006. - Tryb dostępu: http://www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2006/3-4/060305.htm. - ISSN 1732-7008